Македонската „прилепска“ економија на Црни Грујо: Банкротот е реална опасност!

Од 2007 до 2010 година, во структурата на надворешниот долг доминираа долговите на приватниот сектор, но оттогаш наваму, алармантно е што неговото зголемување се должи на јавниот долг или кредитите што ги подига Владата во име на граѓаните, анализира Призма.

Заеми за изборна корупција

Лани во предизборните три месеци се потрошија две третини од буџетскиот дефицит или речиси 200 милиони евра.

Како поткрепа на тврдењето дека парите од заеми се трошат на изборна корупција говорат фактите за трошењето на заемите предвидени со буџетските дефицити пред избори, со што се отвора прашањето дали парите од задолжување се користеле за предизборни цели.

Токму квалитетот на трошењето на парите од задолжувањата е спорен за експертите и тоа го вклучува алармот дека кредитите не се потрошени за зајакнување на македонската економија на среден и долг рок.

Марјан Петрески, професор на Американ колеџ вели дека иако јавниот надворешен долг (кој е содржан во надворешниот бруто) кој е околу половина од вкупниот надворешен долг, односно околу третина од БДП, навидум не е висок, треба да се има предвид за која намена е генериран тој долг.

„Како граѓани, нам често не ни беше јасно за што ќе се потрошат позајмените пари, односно се оставаше впечаток во јавноста дека тие се трошат за секојдневни/тековни потреби. Дури во последните години има благо поместување на таа политика, во насока на таканаречено попродуктивно позајмување, особено кредитите кои се позајмија за изградба на патиштата и некои за инвестиции во здравството“, вели Петрески.

Според Бранимир Јовановиќ, пак, тешко е да се направи издржана анализа за тоа како се потрошиле парите од задолжувањата, затоа што нема доволна транспарентност во врска со јавните трошења.

„Владините трошења од последните години се на непродуктивни работи. Заклучокот е ист, дури и ако се апстрахираме од трошењата за реклами и за ред други проблематични работи и се фокусираме само на капиталните трошења. Најголем дел од капиталните трошења се на споменици, фасади, огради, фонтани и сл., кои не генерираат нова економска активност“, вели Јовановиќ и додава дека, сепак, во последно време можат да се забележат одредени подобрувања на ова поле.

„Владата почна да гради и автопати, но и тука се јавуваат одредени сомнежи, поврзани со ефикасноста на трошењето на овие пари.“

Изборни задолжувања

Лани во предизборните три месеци (првиот квартал) се потрошија две третини од буџетскиот дефицит или речиси 200 милиони евра. Сличен тренд имаше и во 2011 година пред предвремените парламентарни избори кога се потрошија 125 милиони евра во првите шест месеци од годината, а до декември буџетскиот дефицит изнесувал 188 милиони евра.

Многу фактурирани, неплатени обврски се изоставени од јавниот долг

Уште еден елемент кој е битен за да се добие појасна слика колку е сериозна ситуацијата со задолжувањето е нецелосната слика со јавниот долг. Владата води буџет на готовинска основа, што значи дека околу 20 декември секоја година буџетот се затвора со исплатите за таа година, а не се земаат предвид обврските по основа на склучени договори или издадени фактури што не се платени.

Дополнително, во ек на реализација на проектот „Скопје 2014”, власта со законски измени го легализираше сопственото доцнење во исплата токму на градежните работи, со рокови кои значат одложено плаќање дури за седум години.

Компаниите што го градеа „Скопје 2014” мораа да подигнуваат кредити за да ги завршат објектите, но молчеа за проблемот, затоа што зделките беа големи и имаа „за враќање“ од државата која се смета за сигурен плаќач. Оттука, таквото реализирање на буџетот на готовинска основа оневозможува да се добие целосна слика за јавниот долг и вистинските обврски кои би ја измениле сликата со прикажаните буџетски дефицити.

Професорот Петрески проблемот го гледа уште пошироко и вели дека за јавноста останува непознат износот на преземени, но недоспеани или неисплатени обврски на државата.

„На пример, се ветуваат зголемувања на тековни расходи (пензии, плати и сл.) за одреден период од денес. Или, се овозможуваат вработувања без да се плаќаат придонеси, но свесноста не е доволно висока дека тоа неповолно ќе се одрази врз пензискиот буџет кога тие луѓе ќе стигнат да се пензионираат. Значи, останува недоволно јасно како овие преземени обврски ние ќе ги финансираме во иднината, но уште поважно е во моментот што не отвораме ниту дебати на тие теми, кои се значајни за динамиката на јавниот долг во иднина“, вели Петрески.

Споредба на податоците помеѓу надворешниот долг на државата и јавниот надворешен долг, за да се види колку во надворешниот долг учествуваат кредитите што Владата ги подига во име на граѓаните, е можна дури од 2002 година од кога Министерството за финансии ја објавува состојбата на јавниот долг.

Податоците покажуваат дека во 2002 година, на пример, надворешниот долг изнесувал 1,6 милијарди долари, а јавниот надворешен долг 1,3 милијарди долари. Тоа значи дека приватниот долг кон странски кредитори, односно долгот на компании, банки и слично, бил минимален, околу 150 милиони долари.

Во 2007 г. пак, приватниот долг е зголемен и зафаќа речиси две третини од вкупниот надворешен долг. Или во бројки, вкупната надворешна задолженост била 2,7 милијарди евра, а јавниот надворешен долг изнесувал една милијарда евра. Сегашната слика на долгот кон странство е 6,1 милијарда вкупен надворешен долг и 2,6 милијарди јавен надворешен долг.

Целата анализа на Ида Протугер Вељковиќ прочитајте ја ТУКА.